Antioxidanten, vrije radicalen. Je hoort en leest er veel over. Ze staan soms zelfs op de verpakking van voeding en van dagcrèmes. Maar wat zijn antioxidanten eigenlijk en wat doen ze?
Wat zijn antioxidanten?
Antioxidanten is een verzamelnaam voor de vitamines E en C, bètacaroteen, het lichaamseigen glutathion, de spoorelementen seleen en zink en bioactieve stoffen zoals: flavonoïden uit groente en fruit. Ze spelen een belangrijke rol in het lichaam. Antioxidanten kunnen namelijk oxidatieprocessen in het lichaam voorkomen. Samen met vitamine E, carotenoïden en flavonoïden behoort vitamine C tot de belangrijkste antioxidant in onze voeding.
Wat doen antioxidanten?
Antioxidanten beschermen het weefsel en het DNA tegen vrije radicalen die bij verschillende lichaamsprocessen vrijkomen. Vrije radicalen (ook wel oxidanten genoemd) zijn chemisch onstabiele verbindingen die de structuur van het lichaam beschadigen. Vrije radicalen staan aan de basis van het ontstaan van hart- en vaatziekten en kanker. Antioxidanten zijn in staat om de vrije radicalen te ‘vangen’, en ze zo onschadelijk te maken. Normaal gesproken houden vrije radicalen en antioxidanten elkaar in evenwicht. Maar bij een tekort aan antioxidanten (door bijvoorbeeld verkeerde voeding, stress of roken), is extra toevoer van antioxidanten nodig.
Op het moment dat ze schade veroorzaken dan noemen ze dat oxidatieve stress. Oxidatieve stress ontstaat wanneer er te veel vrije radicalen aanwezig zijn of wanneer deze stoffen zich op ongewenste plekken in het lichaam bevinden.
Er zijn aanwijzingen dat oxidatieve stress na een lange periode hart- en vaatziekten, kanker en schade aan ons zenuwstelsel tot gevolg kan hebben. Ook zijn er aanwijzingen dat vrije radicalen een rol spelen bij bepaalde verouderingsprocessen. Antioxidanten die via gezond eten ons lichaam binnenkomen, maken die vrije radicalen onschadelijk, en dragen er zo aan bij dat dit niet gebeurt. Maar in sommige gevallen hebben vrije radicalen juist een gunstig effect. Immuuncellen gebruiken de vrije radicalen bijvoorbeeld om ongewenste bacteriën te doden of om beschadigde eiwitten in de spieren op te ruimen na dat je hebt gesport.
Hoe ontstaan vrije radicalen dan?
Vrije radicalen ontstaan bij verschillende chemische reacties. We praten over ongewenste radicalen wanneer er teveel zijn die op het verkeerde moment of op de verkeerde plaats aanwezig zijn. Ongewenste radicalen kunnen schade aanrichten en moeten onschadelijk worden gemaakt.
Vrije radicalen worden door ons lichaam in kleine aantallen aangemaakt. Dit is een heel natuurlijk proces. In eerste instantie binden vrije radicalen zich aan bacteriën en virussen. Ze bestrijden deze en houden op deze manier onze gezondheid op peil. Echter, door bepaalde leefomstandigheden wordt het menselijke lichaam blootgesteld aan honderden stoffen en externe factoren die de groei van vrije radicalen bevorderen.
Leefomstandigheden zoals de luchtvervuiling waar we vandaag de dag mee te maken hebben, maar ook bestrijdingsmiddelen en geparfumeerde luchtjes, een verkeerde voeding en leefstijl veroorzaken in ons lichaam een extra groei van vrije radicalen. Door deze explosieve groei gaan deze vrije radicalen zich anders gedragen en gaan ze zich aan gezonde cellen, weefsels en organen binden.
Vrije radicalen in het lichaam kunnen ontstaan door:
- Giftige stofwisselingsstoffen die ontstaan bij ziektes, stress en vermoeidheid.
- Zon.
- Roken en alcohol.
- Luchtvervuiling.
- Insectenbestrijdingsmiddelen op en in groente en fruit.
- Medicijnen.
- Straling zoals elektro-smog, kernreacties en radioactiviteit.
- Röntgenstraling.
- Natriumnitriet, conserveringsmiddel voor vlees.
- Zware metalen.
Supplementen nodig of overbodig?
Een aantal jaren geleden gingen een aantal producenten van voedingssupplementen er vanuit dat het nemen van extra antioxidanten je gezondheid zou verbeteren en dat het veroudering tegen zou gaan. Daarom kwamen er erg veel supplementen met een antioxidatieve werking op de markt. De ene zou in de reageerbuis nog beter werken als antioxidant dan de andere.
Echter, het slikken van supplementen met antioxidanten of het eten van superfoods met antioxidanten erin blijkt geen extra gezondheidseffect te hebben. Dit omdat je via een normale voedingspatroon voldoende antioxidanten binnen krijgt. Soms kan het slikken van supplementen zelfs een ongunstig effect op je gezondheid hebben.
Het nemen van supplementen met extra antioxidanten gaf in een aantal onderzoeken dus een toename, in plaats van een afname van het risico op kanker te zien. Dit geldt voor hoge doseringen bètacaroteen per dag en het risico op longkanker bij rokers. Maar ook voor een hoge doseringen bètacaroteen in combinatie met vitamine A of vitamine E en het risico op maag- darmkanker. Onder een hoge dosering bètacaroteen verstaan we meer dan 15 milligram per dag. Te veel bètacaroteen kun je alleen via supplementen binnen krijgen.
Een verklaring voor deze resultaten is dat bij een te hoge concentraties antioxidanten ongewenste negatieve effecten kunnen optreden die het tegenovergestelde zijn van de verwachte antioxidantwerking. Daarom is het belangrijk om voorzichtig te zijn bij het nemen van hoge doseringen antioxidanten in de vorm van supplementen.
Etiket
Antioxidanten worden ook gebruikt als hulpstof bij de productie van voedingsmiddelen. Ze zijn dan te herkennen aan het E-nummer op het etiket. Ze worden onder andere toegevoegd om te voorkomen dat vetten ranzig worden en om het bruin kleuren van producten met vruchten erin, tegen te gaan. De belangrijkste toegestane antioxidanten in voedingsmiddelen zijn:
- Vitamine C.
- Zouten van ascorbinezuur (E 300 t/m 304).
- Verschillende vitamine E-verbindingen (E 306 t/m 309).
- Synthetische antioxidanten, zoals de gallaten, BHA en BHT (E 310 t/m 319).
Bronnen: voedingscentrum.nl, voorhethart.nl en gezondidee.mumc.nl
Delen: gepubliceerd door C. van Etten. onderschreven door P.M. Mulder (arts)