Iedereen probeert wel eens wat gezonder te eten of doet aan de lijn. Maar voor sommige mensen slaat gezond eten om in een ongezonde obsessie. Eten – en niet eten – kan zo veranderen in een eetstoornis, zoals anorexia, die het hele leven beheerst. Hoe herken je anorexia en wat zijn de behandelmogelijkheden?
In Nederland kampen naar schatting zo’n 160.000 mensen met een eetstoornis. Daarvan zijn 22.000 mensen gediagnosticeerd met boulimia nervosa en 5.600 mensen met anorexia nervosa. Om een diagnose te kunnen stellen, wordt in Nederland gebruik gemaakt van de DSM-IV. Volgens de DSM-IV zijn er drie verschillende vormen van eetstoornissen: anorexia nervosa, boulimia nervosa en Eetstoornissen Niet Anders Omschreven. Onder de laatste variant vallen alle eetstoornissen die niet voldoen aan álle eisen van anorexia of boulimia, maar wel kenmerken hebben van een eetstoornis.
Wat is anorexia nervosa?
Anorexia nervosa betekent letterlijk “gebrek aan eetlust door psychische oorzaken”. Dat is een opvallende benaming, omdat mensen met anorexia wel honger hebben, maar hier niet aan toegeven. Mensen met anorexia nervosa hebben een grote angst om dik te worden en hebben vaak een onrealistisch beeld van hun lichaam, waardoor ze zichzelf altijd zien als ‘te dik’. Daardoor staat hun hele leven in het teken van eten, niet eten, gewicht en lijnen.
Wat is boulimia nervosa?
Ook bij mensen met boulimia staat het leven compleet in het teken van eten, lijnen en niet aankomen. Anders dan bij anorexia, hebben mensen met boulimia last van ontembare eetbuien die vaak worden afgewisseld met periodes van streng lijnen om de eetbuien te compenseren. Ook vlak na een eetbui proberen mensen met boulimia van alles om het teveel aan calorieën weer kwijt te raken, zodat zij niet aankomen. Zo braken zij vaak het eten weer uit, gebruiken ze laxeermiddelen of gaan overmatig veel sporten.
Wat is eetstoornis NAO?
Mensen met een eetstoornis NAO hebben wel symptomen van anorexia (of boulimia) maar niet alle. Er wordt bijvoorbeeld wel aan alle symptomen van anorexia voldaan, maar het gewicht is normaal. Dat betekent niet dat een eetstoornis NAO minder erg is dan andere eetstoornissen. Een eetstoornis NAO heeft ook vergaande gevolgen. Daarnaast kan het gemakkelijk omslaan in anorexia of boulimia.
Hoe ontstaat anorexia?
Anorexia is een psychische ziekte die niet van de één op de andere dag ontstaat. Het sluipt er stilletjes in. Vaak wordt er gedacht dat de confrontatie met beelden van magere modellen mensen aanzet tot lijnen. Dit gecreëerde ideaalbeeld draagt zeker bij aan een vertekend beeld van wat mooi of normaal is, maar het zorgt niet direct voor eetstoornissen. Veel meisjes of jongens lijnen wel eens, maar slechts één procent van de jonge vrouwen (maar ook mannen) ontwikkelt een eetstoornis.
Mentale ziekte
Een eetstoornis gaat in de meeste gevallen dan ook niet alleen om het lijnen. Vaak begint het daar wel, maar zorgt een laag zelfbeeld of onzekerheid ervoor dat de situatie ongezond wordt. De anorexia wordt een manier om met stress en emoties om te gaan. Omdat de meeste mensen met een eetstoornis dit verborgen willen houden voor de omgeving, is deze niet altijd makkelijk te herkennen. Iemand met anorexia ziet er ook niet altijd ziek of zwaar vermagerd uit. Sterker nog: het grootste deel van de mensen met een eetstoornis (anorexia, boulimia of een eetstoornis NAO) heeft geen ondergewicht. Ook is een eetstoornis nooit bij iedereen hetzelfde. Daarom is het lastig te definiëren en herkennen.
Omdat anorexia ernstige en vergaande gevolgen kan hebben, is het belangrijk om symptomen vroegtijdig te herkennen. Symptomen kunnen te maken hebben met persoonlijke factoren, maar ook met omgevingsfactoren en kunnen per persoon en per aandoening verschillen.
Signalen met betrekking op het gewicht
- Het nastreven van een onrealistisch laag ideaalgewicht.
- Grote angst om dik te worden, zelfs als iemand een normaal of laag gewicht heeft.
- Veel gewicht verliezen in korte tijd.
- Niet eten geeft een sterk gevoel.
- Gevoel van eigenwaarde halen uit controle over het lichaamsgewicht.
- Overmatig bezig zijn met eten en grote interesse in gezond eten en diëten.
- Het niet-eten wordt verborgen gehouden voor anderen.
- Regels en rituelen rondom eetgedrag.
- Schuldgevoel als er meer is gegeten dan gepland.
- Vaak op de weegschaal staan.
Signalen met betrekking op de persoon
- Weinig zelfvertrouwen.
- Negatief zelfbeeld en negatieve lichaamsbeleving.
- Faalangst.
- Perfectionisme.
- Moeite met aangeven van grenzen en uiten van gevoelens.
- Vertekend lichaamsbeeld.
- Hecht veel waarde aan de goedkeuring van anderen.
Gevolgen van een eetstoornis
Of iemand wél of geen eetstoornis heeft, kan alleen worden vastgesteld door een psycholoog die hiervoor is opgeleid. Herken je jezelf of iemand anders in je omgeving in een aantal symptomen, dan is het wel verstandig om hulp in te schakelen. Een eetstoornis verdwijnt bijna nooit vanzelf en kan erge gevolgen hebben naarmate deze langer duurt. Enkele mogelijke gevolgen zijn:
- Uitblijven van menstruatie.
- Haaruitval.
- Droge, schilferige huid.
- Tekorten in belangrijke voedingsstoffen.
- Maag- en darmproblemen.
- Het voortdurend koud hebben (bij ondergewicht).
- Depressies/angsten.
- Slechte concentratie.
- Afzondering van omgeving, sociale contacten leggen is moeilijker.
- Slecht slapen.
- Groeistilstand bij jongeren.
Behandeling van een eetstoornis en vergoeding
Het is dus belangrijk dat iemand die een (beginnende) eetstoornis heeft, zo snel mogelijk hulp krijgt. Gelukkig zijn er aantal behandelingen speciaal gericht op het verhelpen van eetstoornissen. Een behandeltraject begint bijna altijd bij de huisarts: samen met de huisarts wordt er gekeken naar welk behandeltraject het meest geschikt is. Ook kan de huisarts advies geven wanneer het vermoeden bestaat dat iemand anders een eetstoornis heeft.
Omdat de oorzaak van een eetstoornis vaak psychisch is, wordt er over het algemeen een psycholoog of psychiater ingeschakeld. Vanuit de psycholoog of psychiater kunnen er verschillende therapievormen worden gegeven. Sommigen zijn in groepsvorm, andere individueel of met het hele gezin. Het verschilt per persoon welke behandelvorm het beste is. Aan deze vorm van hulp zitten geen extra kosten verbonden: psychologische hulp en hulp door de huisarts worden altijd vergoed vanuit de basisverzekering van de zorgverzekering. Voor psychologische hulp is wel altijd een doorverwijzing van de huisarts nodig, anders wordt dit niet vergoed. Ook geldt het eigen risico op psychologische hulp. Voor kinderen onder de 18 jaar wordt deze hulp vergoed door de gemeente.
Naast psychologische hulp zijn er ook behandelvormen als een online-behandeling of dieetadvies. Is psychologische hulp niet voldoende, dan kan ook medicatie of een opname in een anorexiakliniek of ziekenhuis worden ingezet om iemand te helpen. Al deze behandelvormen worden vanuit de basisverzekering vergoed. Hiervoor gelden echter wel specifieke eisen. Bij dieetadvies wordt bijvoorbeeld alleen de eerste drie uur vergoed. Is dit te weinig, dan kan er een aanvullende verzekering worden afgesloten. De dekking verschilt echter per zorgverzekeraar. Het is daarom belangrijk om te weten wat de behandeling precies inhoudt en welke hulpverleners worden ingeschakeld.
Delen: gepubliceerd door C. van Etten. onderschreven door P.M. Mulder (arts)